zondag 13 april 2014

Wat de VS beweegt in de Oekraïne-crisis




Source: U.S. Energy Information Administration, IHS EDIN, and International Energy Agency



Een vreedzame uitweg uit de crisis in Oekraïne lijkt verder weg dan ooit. De coup die eerder Anglo-Amerikaanse dan Europese belangen moest dienen versterkt de as Rusland-China en lijkt het einde van het Amerikaanse imperium in te luiden.


Aanstaande donderdag zouden de buitenlandministers van de EU, Rusland, Oekraïne en de VS bijeen moeten komen in Genève. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry hoopt daar de Oekraïne-crisis te kunnen de-escaleren, aldus zijn woordvoerder. Maar Rusland dreigt weg te blijven nu het interim-regime de opstand in het oosten met harde hand de kop wil indrukken en Kerry olie op het vuur gooit: Rusland zou de onrust in het oosten van Oekraïne aanwakkeren. En hij kondigde nieuwe sancties aan. Dit maal worden enkele “separatisten” op de Krim geviseerd, en het daar gevestigde gasbedrijf Chernomorneftegaz. Allemaal stappen die druk leggen op de diplomatie. Gaat het hard tegen hard, of wordt er toch nog overlegd?

De VS duldt geen concurrentie van wereldmachten in spe

Om de Oekraïne-crisis in de juiste context te plaatsen moet men enkele decennia teruggaan in de geschiedenis. De VS kwam uit de Koude Oorlog als veruit de machtigste mogendheid ter wereld en maakte er geen geheim dat het geen concurrentie van wereldmachten in spe zou dulden. De Defense Planning Guidance van 1992 van vader Bush, en de National Security Strategy van 2002 van Bush jr. die het begrip preëmptieve oorlog introduceerde laten daarover aan duidelijkheid niets te wensen over.

Maar in het Oekraïne-dossier ging de supermogendheid duidelijk in de fout. Het heeft de crisis zelf uitgelokt. De Russische president Putin wordt geleid door geopolitieke motieven die voor elke grote mogendheid gelden. Na de Koude Oorlog hadden de Russen met tegenzin de toetreding van Polen en de Baltische staten tot de NAVO geduld, maar zich duidelijk verzet tegen de in 2008 aangekondigde uitbreiding met Georgië en Oekraïne. Het Russische militaire optreden tegen Georgië van augustus 2008 was vooral bedoeld om die toetreding te doorkruisen. Het Westen was dus gewaarschuwd.

De NAVO is al lang niet meer de verdedigingsorganisatie van tijdens de Koude Oorlog, maar een verlengstuk van het agressieve optreden van de VS in de wereld. De organisatie had moeten worden opgedoekt met het verdwijnen van het Warschaupact na de Koude Oorlog. Dat het Westen sindsdien Rusland voortdurend viseert dient om de voormalige Sovjetrepublieken die interessant zijn vanwege grondstoffen, energie en strategische ligging tussen Azië, Europa en Afrika, onder controle te krijgen.

De Gazprom-pijpleidingen zouden kunnen worden genationaliseerd

Oekraïne is belangrijk voor het Westen. Europa is voor 40% afhankelijk van Russisch gas, en dat wordt vooral via pijpleidingen door Oekraïne van het Russische Gazprom getransporteerd. Aangemoedigd door Washington om de handelsrelaties tussen Europa en Rusland te dwarsbomen tekende de Amerikaanse oliemaatschappij Chevron november 2013 een exploratiecontract met de regering-Yanukovych. Men moet de regeringswissel in Kiev tegen die achtergrond bezien en zou kunnen veronderstellen dat een prowesterse regering de Gazprom-pijpleidingen door Oekraïne zou kunnen nationaliseren en in handen geven van Chevron.

De coup moest Anglo-Amerikaanse belangen dienen, niet die van de EU

In een vergadering met Chevron kondigde Victoria Nuland, Amerikaans staatssecretaris voor Oost Europa, aan dat de regering-Obama US$5 miljard had geïnvesteerd “om de democratie in Oekraïne te bevorderen”. De coup moest duidelijk Anglo-Amerikaanse belangen en niet die van de EU dienen. Europa is immers niet soeverein. Het wordt geregeerd door vazalregeringen die schatplichtig zijn aan Washington en Londen. Vergeet niet hoe haastig Brussel was met voorstellen om Rusland sancties op te leggen die uiterst problematisch zouden zijn voor het Europese bedrijfsleven en de bevolking. En denk aan het uitgelekte telefoongesprek[1] tussen Nuland (“fuck the EU”) en Geoffrey Pyatt, de Amerikaanse ambassadeur in Oekraïne.

Toen Oekraïne november vorig jaar een overeenkomst met de EU zou sluiten en daarmee tot het Westerse kamp toetreden met uitsluiting van Moskou, deed Putin het land een beter voorstel. Nadat president Yanukovych dat voorstel aanvaardde waren de rapen gaar: mensen op straat, geweld, doden en gewonden, en Moskou verguisd. De regering-Obama verleende steun aan de protesten, de situatie liep uit de hand en Yanukovych werd verdreven. Een prowesterse interim-regering met rechts-extremistische trekjes trad aan, en de Amerikaanse ambassadeur die de demonstranten openlijk had aangemoedigd sprak van een dag voor de geschiedenisboekjes.

De coup luidt eerder het einde van het Amerikaanse imperium in

Die geschiedenisboekjes zouden het keerpunt in Oekraïne wel eens anders kunnen beschrijven dan wat de Amerikaanse ambassadeur in gedachten had. In plaats van de toetreding van Oekraïne tot de club van het Westen zou de ommekeer misschien eerder het begin van het eind van het Amerikaanse imperium kunnen inluiden. De overstap van Oekraïne bleek geen voldongen zaak. Putin zag in de ontwikkelingen in zijn buurland een bedreiging van de Russische strategische belangen. Sinds de Koude Oorlog bleef de VS met Rusland omgaan als met een potentiële vijand en installeerde ondanks Russisch protest een raketafweersysteem in Oost Europa.

Het is een raadsel waarom Washington niet had voorzien dat het voor Rusland niet bij de waarschuwing van 2008 zou blijven. De Krim sloot zich aan bij Rusland en Moskou maakte duidelijk dat het zijn omvangrijke economische macht zou inzetten om elke Rusland-vijandige regering in Kiev te ondermijnen. Men kan van mening verschillen of het Russische optreden nu al of niet strookt met het internationaal recht, maar dat kan men ook over het Amerikaanse optreden rond de Oekraïne-crisis. De Russische leider bekreunt zich in dit dossier niet over juridische argumenten, voor hem speelt het geopolitieke resultaat. Met een dreigende situatie aan zijn grenzen heeft hij geen keus, hij moet vastberaden optreden.

De reactie van het Westen is onthutsend. Hoe kan het Westen onderhandelen met  Putin als die door de vroegere Amerikaanse buitenlandminister en gedoodverfd 2016-presidentskandidaat Hillary Clinton als een nieuwe Hitler wordt bestempeld? Washington wil Oekraïne bewapenen tegen “een Russische invasie”, maar zelfs havik John McCain weet dat bewapening het verschil niet maakt. De EU tekende een overeenkomst met de interimregering. De NAVO laat gevechtsvliegtuigen Estland, Letland en Litouwen bewaken, en stuurt AWACS naar Polen en Roemenië. Polen vraagt twee NAVO-brigades gepantserde infanterie, 10.000 man. Georgië, Azerbeidzjan en Armenië krijgen meer NAVO-steun, de NAVO plant manoeuvres met Oekraïne, er gaat opnieuw een Amerikaanse oorlogsbodem naar de Zwarte Zee, en de Amerikaanse vice-president Joe Biden gaat  naar Kiev om de interim-regering een hart onder de riem te steken.

Moskou kan het spel tegen Oekraïne en het Westen hard spelen

Een dergelijke reactie, en het nemen van strafmaatregelen terwijl men blijft trekken aan Oekraïne, kan de zaak alleen maar verder compliceren. Het Westen heeft maar weinig opties, maar Moskou kan het spel tegen Oekraïne en het Westen hard spelen. De aanhechting van de Krim is een voldongen feit, en het Russische leger staat klaar om Oost Oekraïne binnen te vallen. Moskou kan de samenwerking met Washington over Iran en Syrië terugdraaien, het de VS moeilijk maken bij de terugtrekking uit Afghanistan. En het kan Oekraïne en de EU met gasleveringen de economische duimschroeven aanleggen. Europa beseft dat aan het vinden van nieuwe gasleveranciers een serieus prijskaartje hangt, nog afgezien van het feit dat het Amerikaanse aanbod van schaliegas berust op een ergerlijk praatje voor de vaak.

Het Westen moet - beter laat dan nooit - de belangen van Rusland erkennen en voorkomen dat Oekraïne volledig uiteenvalt. Het moet bekendmaken dat Oekraïne en Georgië niet tot de NAVO toetreden, dat Amerika zich niet bemoeit met verkiezingen in Oekraïne en geen steun verleent aan een duidelijk anti-Russische regering in Kiev. Het moet eisen dat toekomstige regeringen in Oekraïne minderheidsrechten respecteren, specifiek voor wat het gebruik van het Russisch als officiële taal betreft. Oekraïne moet dus neutraal, onafhankelijk, blijven, tussen Oost en West. Het Westen heeft net als Rusland belang bij een buffer tussen Rusland en de NAVO.

Gegeven de recente retoriek en aanvullende sancties ziet het er voor het geplande overleg niet goed uit. Komen de partijen er niet uit en voert het Westen de druk nog op, dan drijft dat het welvarende en grondstofrijke Rusland in de armen van China. Tijdens het bezoek van Putin aan China in mei volgt de slotronde van onderhandelingen over de levering van aardgas. Als daarbij een aanzet wordt gegeven voor een nieuwe, op grondstoffen gebaseerde reservemunt die de dollar het nakijken geeft luidt dat het einde in van de alleenheerschappij van de VS op het wereldtoneel. De zwakke dollar heeft maar een klein duwtje nodig om te bezwijken. Is het dan toch wanhoop dat Washington beweegt?


[1] de BBC heeft een transcriptie gepubliceerd, en WSWS legt uit dat het gesprek bevestigt dat de VS en EU de regeringswissel hebben bekokstoofd