Het vermogen van “njet”

Hoe één woord het oppermachtige Washington uit z'n evenwicht brengt

Door Dmitry Orlov

De normale gang van zaken op deze planeet verloopt als volgt: in de Verenigde Staten bepaalt de publieke en private top waar de rest van de wereld zich aan te houden heeft. Men maakt zijn wensen over via officiële en niet-officiële kanalen, en verwacht automatische eerbiediging. Wie niet onmiddellijk gehoorzaamt wordt onder politieke, financiële en economische druk gezet. Als dat niet het beoogde effect oplevert wordt een regeringswissel geprobeerd via een kleur-revolutie of een militaire coup, of een opstand georganiseerd en gefinancierd die leidt tot terreuraanslagen en burgeroorlog in het onhandelbare land. Als ook dat niet werkt wordt het land terug naar het stenen tijdperk gebombardeerd. Zo ging dat in de jaren 1990 en 2000, maar sinds kort zien we een nieuwe dynamiek.

In het begin stond Rusland centraal, maar het fenomeen heeft zich vervolgens verspreid over de hele wereld en overspoelt nu ook de Verenigde Staten zelf. Dat gaat als volgt: de Verenigde Staten bepaalt wat Rusland moet doen, verwittigt zijn wensen en rekent op automatische eerbiediging. Rusland zegt “njet.” De Verenigde Staten doorloopt dan alle bovenstaande stappen, tot aan de bombardementen, waarvan het wordt afgehouden door de nucleaire afschrikking van Rusland. Het antwoord blijft “njet.” Men zou zich kunnen voorstellen dat een bijdehante figuur binnen de Amerikaanse machtsstructuur aan de bel zou trekken en zeggen: “De ervaring leert dat het opleggen van onze eisen aan Rusland niet werkt; laat ons proberen te goeder trouw met Rusland te onderhandelen als gelijken.” En dan zou iedereen zich op het hoofd slaan en zeggen: “Wow! Briljant! Waarom hebben we daar niet aan gedacht?” Maar in werkelijkheid wordt die figuur per direct ontslagen. Want de Amerikaanse wereldwijde hegemonie is niet onderhandelbaar. De Amerikanen tonen zich dus verbijsterd, herpakken zich en blijven het proberen, een heel vermakelijk schouwspel.

Het gedoe rond Edward Snowden was helemaal grappig om te volgen. De VS eiste zijn uitlevering. De Russen zeiden: “Njet, onze grondwet verbiedt dat.” De klucht bereikt zijn hoogtepunt toen er in het Westen stemmen opgingen dat Rusland dan maar zijn grondwet moest veranderen! De reactie hoeft geen vertaling: “Xa-xa-xa-xa-xa!”

Minder grappig is de impasse rond Syrië: de Amerikanen eisen continu dat Rusland meewerkt aan de omverwerping van Bashar Assad. De Russische reactie was steevast: “Njet, de Syriërs bepalen wie hun leider is. Dat is niet aan Rusland en niet aan de VS”. Elke keer dat ze die boodschap te horen krijgen krabben de Amerikanen zich achter de oren en ... proberen het opnieuw.

John Kerry was onlangs in Moskou voor een marathon “onderhandelingssessie” met Poetin en Lavrov. De bovenstaande foto toont Kerry zo'n week geleden in gesprek met Poetin en Lavrov in Moskou. Men kan hun gezichtsuitdrukkingen moeilijk verkeerd interpreteren. Kerry, met zijn rug naar de camera, leutert er zoals gewoonlijk flink op los. Lavrov's gezicht zegt: “Ongelooflijk. Moet ik nu weer naar die onzin luisteren?” Poetin's gezicht zegt: “Die onnozelaar heeft maar niet door dat we opnieuw “njet” gaan zeggen.” Kerry vloog huiswaarts met nog maar weer eens een “njet.”

Om het nog erger te maken komen nu ook andere landen in het vizier. De Amerikanen vertelden de Britten precies hoe ze moesten stemmen, en toch zeiden de Britten “njet” en stemden voor Brexit. De Amerikanen vertelden de Europeanen om het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), een schandalige greep naar de macht van het bedrijfsleven, te aanvaarden, en de Fransen zeiden “njet, dat gebeurt niet." De VS organiseerde maar weer eens een staatsgreep in Turkije om Erdogan in te ruilen voor iemand die niet probeert aan te pappen met Rusland, en ook daar zeiden de Turken “njet”. En om de gruwel compleet te maken heb je daar Donald Trump die “njet” zegt op allerlei zaken: naar het buitenland overhevelen van Amerikaanse jobs, het welkom aan een stroom migranten, de globalisering, wapens voor Oekraïense Nazi's, vrije handel …

Men moet het ondermijnend psychologisch effect van “njet” op de Amerikaanse overheerserspsyche niet onderschatten. Word je geacht te denken en handelen als opperste heerser maar enkel je denkende deel werkt nog, dan leidt dat tot cognitieve dissonantie. Als het je missie is om landen te tiranniseren en die landen pikken dat niet meer, dan sta je voor joker en word je een psychiatrisch patiënt.

De daaruit voortvloeiende razernij toonde onlangs een interessant verschijnsel: een aantal stafmedewerkers van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken tekende een brief, die prompt werd gelekt, waarin wordt opgeroepen tot een bommencampagne tegen Syrië om Bashar Assad omver te werpen.

Pas op, het gaat om diplomaten. Diplomatie is de kunst oorlog te vermijden door te praten. Diplomaten die oproepen tot oorlog handelen nu niet bepaald ... diplomatiek. Je kunt deze lieden natuurlijk incompetent vinden, maar dat gaat niet ver genoeg (de meeste competente diplomaten stapten op tijdens de tweede regering-Bush, vaak uit afkeer over de leugens die ze moesten ophangen over de grond voor de Irak-oorlog). In werkelijkheid gaat het om zieke, gestoorde niet-diplomatieke oorlogsstokers. Dat ene eenvoudige Russische woord heeft zoveel impact dat ze letterlijk hun verstand hebben verloren.

Maar het zou oneerlijk zijn om het ministerie van Buitenlandse Zaken er uit te pikken. Het is alsof het hele Amerikaanse politieke apparaat besmet is door een rottend miasma. Dat infiltreert alles en maakt het leven hopeloos. Ondanks de toenemende problemen zijn de meeste andere zaken in de VS nog enigszins beheersbaar, maar dit éne issue, het tussen je vingers zien glippen van de mogelijkheid om de wereld te koeioneren, dat verpest alles. Het is hartje zomer, het land is aan de kust. Het strandlaken is mottig en versleten, de parasol zit vol gaten, de frisdrank in de koelbox is vergeven van kwalijke chemicaliën en de zomerromans zijn duf ... en dan ligt er ook nog een dode walvis te ontbinden in de buurt die men “njet” heeft gedoopt. Dat verpest de hele atmosfeer!

De kletsmeiers van de media en de politieke elite zijn zich vandaag pijnlijk bewust van dit probleem, en hun voorspelbare reactie is om de schuld te schuiven op wat zij zien als de ultieme bron: Rusland, gemakshalve in de persoon van Poetin. “Als je niet voor Clinton stemt stem je voor Poetin” is een recent gehanteerde politieke slogan. En een andere is dat Trump geheim agent is van Poetin. Elke publieke figuur die weigert een pro-establishment houding aan te nemen krijgt automatisch het etiket “Poetin's nuttige idioot” opgeplakt.

Op zichzelf zijn dergelijke claims absurd. Maar ze hebben een diepere betekenis: wat ze gemeen hebben is de impact van “njet.” Een stem voor Sanders is een “njet” stem: het Democratische establishment schuift een kandidaat naar voren en draagt de mensen op voor haar te stemmen, maar de meeste jongeren zeiden “njet.” Idem met Trump: het Republikeinse establishment komt af met zijn Zeven Dwergen en vertelt de mensen om één van hen te kiezen, en toch waagt het grootste deel van de rechteloze werkende blanke klasse “njet” te zeggen en te stemmen voor Sneeuwwitje de outsider.

Het is een hoopvol teken dat mensen over heel de door Washington gedomineerde wereld de macht ontdekken van “njet.” De elite-schuit mag er aan de buitenkant dan nog steeds piekfijn uitzien, maar onder de verse verflaag schuilt een rotte romp, met water dat door elke open naad sijpelt. Een voldoende volmondig “njet” is waarschijnlijk genoeg om het te laten zinken, waardoor men plotsklaps aanleiding ziet voor een aantal zeer noodzakelijke correcties. Als het die kant uit gaat, vergeet dan niet om Rusland te bedanken ... of, als je erop staat, Poetin.

Dit artikel is een vertaling van het artikel van Dmitry Orlov dat op 28 juli op ZeroHedge en op 26 juli op CLUBORLOV, de weblog van de auteur, verscheen. Deze Nederlandstalige versie verschijnt op Geopolitiek in perspectief met het akkoord van de auteur.

Trekt het Westen in het Turkse debacle aan het kortste eind?

Turkije trekt zich terug uit het Atlantisch systeem. Al voor de mislukte coup wilde de regering het roer omgooien: nieuwe betrekkingen met Damascus en Cairo, verzoening met Rusland. Dat ligt aan de basis van de couppoging en aan de paniek binnen de NAVO. De koerswijziging heeft zijn weerslag op onze relatie met Syrië, China, Rusland, Iran en zo voort, met ingrijpende geopolitieke consequenties.

Dat zei Yunus Soner, vice-voorzitter van de Turkse Arbeiderspartij, op 22 juli in CrossTalk op de Engelstalige Russische satellietzender RT. De rol van de NAVO in Syrië is binnenkort uitgespeeld. Rusland en Turkije zullen er alles aan doen om snel een einde te maken aan de oorlog, ISIS verliest in Syrië steeds meer terrein. Overleg met Assad moet leiden tot een oplossing voor het Koerdische vraagstuk, het grote pijnpunt voor Turkije. En Russisch aardgas gaat over Turks grondgebied naar Europa. Zo profiteert ook het door de EU uitgeklede Griekenland. Voor president Putin, die zich niet heeft laten verleiden om militair terug te slaan nadat Turkije een van zijn gevechtsvliegtuigen had neergehaald, is een glansrol weggelegd. De hardnekkige pogingen van het Westen om Rusland te isoleren zijn mislukt.

De betekenis van het Gulen netwerk

Wat er nu eigenlijk op 15 juli precies in Turkije is gebeurd blijft in de media toch wat in nevelen gehuld. Die hameren enorm op de omvangrijke zuiveringen die Erdogan doorvoert, terwijl een generaal die nota bene onder Erdogan onterecht voor landverraad werd veroordeeld die gerechtvaardigd vindt. De pers meldt wel Erdogan's beschuldiging aan het adres van de in de VS woonachtige Turkse imam Fetullah Gulen, maar geeft mondjesmaat uitleg over wat de beweging van Gulen betekent. In ieder geval moet men al zoeken naar informatie over Gulen's banden met de CIA, de tentakels van zijn beweging in tal van Turkse overheidsinstanties, zijn financiële netwerken en zijn connecties met zowat elke hoek van de Moslimwereld.

Volgens politiek analist Osman Softic hebben aanhangers van Gulen zich genesteld in essentiële Turkse overheidsorganisaties als leger, politie, geheime dienst, rechterlijke macht, Openbaar Ministerie en onderwijsinstellingen. Die vormen daarmee een potentiële vijfde colonne die door een buitenlandse mogendheid kan worden ingezet om het land te destabiliseren en zelfs de regering-Erdogan omver te werpen. Voormalig CIA-medewerker Graham Fuller geeft impliciet toe dat de Gulen-beweging een maatschappelijke organisatie is die kan worden gebruikt als wapen tegen een al te kritische NAVO bondgenoot.

Het Gulen-netwerk mikt niet enkel op Turkije. Het miljardenimperium baat een netwerk van privéscholen uit over heel de wereld. Het stuurt een politiek lobbynetwerk aan dat zich uitstrekt van Washington tot Centraal Azië. En als we de vroegere topman van de Turkse geheime dienst Osman Nuri Gundes mogen geloven functioneerden in de 90er jaren de Gulen-scholen in Kyrgyzstan en Uzbekistan als dekmantel voor tenminste 130 CIA agenten. Dat is toch een tegenstander van formaat, die zich aan elke vorm van democratisch rekenschap onttrekt. De VS zal Gulen nooit aan Turkije uitleveren, daarvoor is de man en te belangrijke troef.

In de coup herkent men de hand van de CIA

Terwijl Gulen zegt dat Erdogan de coup zelf heeft bekokstoofd zwijgen de klassieke media over de mogelijkheid dat de VS de coup heeft gesponsord. In 2014 was ex-CIA-medewerker en VS-ambassadeur in Turkije Morton Abramowitz co-auteur van een venijnig opiniestuk in de Washington Post. “Erdogan brengt de democratie om zeep. Dat is een probleem voor de Turken en voor het bondgenootschap. Blijven zwijgen zet de stabiliteit van Turkije op het spel”, aldus de auteurs. Dat was ei zo na een oproep om Erdogan omver te werpen. Voor de VS is een “onstabiel land” synoniem aan “ongehoorzaam, onhandelbaar”. En Obama maakt er geen geheim van: soms moeten we landen die niet doen wat wij willen de arm omdraaien.

De VS heeft het wel gehad met Erdogan. Zijn schandelijkste misstap was het aanbieden van excuses voor het neerschieten van het Russisch gevechtsvliegtuig. Maar de echte pijn zit hem in zijn politieke heroriëntatie op Rusland, China en opkomende niet-gebonden landen. In de ogen van de VS was de eigenzinnige Erdogan niet aan zijn proefstuk toe. Denk aan de deal rond Turkish Stream, de beslissing om Chinese raketsystemen aan te kopen (waar Erdogan later op terugkwam), de voordelige deal met Rusland voor de bouw van kernreactoren. Erdogan bleek een onbetrouwbare bondgenoot. Hij moest dus “weg”, waarbij het netwerk van Gulen nuttige diensten kon bewijzen.

Blijkbaar hebben de coupplegers belangrijke steun gekregen uit de luchtmachtbasis in Incirlik, waar 2.500 Amerikaanse militairen zijn gelegerd. De Turkse F-16's die boven Istanbul en Ankara raasden werden in de lucht bijgetankt vanuit Incirlik. Incirlik was dus een belangrijke operationele basis voor de coup, van waaruit men mogelijk ook kon rekenen op Amerikaanse militaire en CIA-steun. De basis huisvest immers zowel de Amerikaanse drone-operaties in Syrië en Irak, en is een draaischijf in in het Amerikaanse extraordinary renditionprogramma. Bovendien was de zeggenschap over Incirlik al geruime tijd een twistpunt tussen Turkije en de VS.

De geopolitieke implicaties

De recente ontwikkelingen hebben een proces op gang gezet waarbij Turkije zich losmaakt uit de Westerse invloedssfeer en aansluiting zoekt bij Rusland en China. Concreet betekent dat: toetreding tot de BRICS, de Shanghai- Samenwerkingsorganisatie (SSO) waar Turkije sinds juni 2012 al 'dialoog partner' van is, de Aziatische Infrastructuurinvesteringsbank (AIIB), en het ambitieuze Chinese One Belt One Road project, de nieuwe Zijderoute die China’s internationale positie moet versterken en is bedoeld als antwoord op de Amerikaanse aanwezigheid in Azië (pivot to Asia) en het Trans-Pacific Partnership (TPP). Allemaal zaken die indruisen tegen de Amerikaanse belangen.

De toenadering tussen Rusland en Turkije ontlokte zuur commentaar in Foreign Affairs. The National Interest stelt zich de vraag of de NAVO terminal ziek is, niet vanwege het Turkije van Erdogan maar door het optreden van presidentskandidaat Donald Trump! En in een hoofdredactioneel opiniestuk ziet het normaal zo serieuze Nederlandse Financiële Dagblad liever een “junta van verlichte, seculiere kemalisten” dan “[de] gekozen dictator [Erdogan], die een mislukte coup aangrijpt om zijn greep op Turkije te verstevigen en de samenleving een godsdienstiger karakter te geven”.

Men moet er niet aan twijfelen dat de VS Erdogan zwaar onder druk zal zetten, maar dat Erdogan zwicht lijkt uitgesloten. Men moet dus rekening houden met een tweede couppoging. De inzet voor het Westen is bijzonder hoog. Een NAVO zonder Turkije betekent een enorme verzwakking van de alliantie en het failliet van de agressieve Ruslandpolitiek. Daartegenover staat de kans op een snel einde van de oorlog in Syrië en de vluchtelingenstroom naar Europa.

Het Westers bondgenootschap lijkt zwaar te moeten incasseren, de strategische planners in Washington hebben wat om over na te denken.