NAVO 3.0 en de machtsverhoudingen in de wereld

   

De NAVO vertoont ontegensprekelijk breuklijnen [1], NAVO 3.0 is een compromis tussen divergerende belangen [2]. Er zijn grote meningsverschillen over de relatie met Rusland. De Oost-Europese leden hameren op collectieve verdediging en een onverminderde Amerikaanse militaire aanwezigheid in Europa. Duitsland, dat afhankelijk is van Russische energie, wil betere relaties tussen de NAVO en Rusland. Maar Rusland is niet vergeten hoe het door Bush onder druk werd gezet met de NAVO-expansie naar Oost-Europa, het raketschild en de steun aan de “gekleurde revoluties” in voormalige Sovjetrepublieken. Het verzette zich fel tegen de geplande opname van Ukraïne en Georgië in de NAVO. In Georgië kon ternauwernood een gewapend treffen tussen Russische en Amerikaanse troepen worden afgewend.

De traditionele media laten zich jubelend uit over de vlotte ratificatie van START in de Senate, maar de nuchtere werkelijkheid is dat het verdrag niet meer is dan oude wijn in nieuwe kruiken [3][4]. De inkrimping is slechts cosmetisch: een nog altijd omvangrijk arsenaal, dat volop wordt gemoderniseerd, blijft intact. Een eerste lezing van het verdrag werd 24 december in de Russiche Doema goedgekeurd, de eerste stap in het ratificatieproces. Een tweede lezing volgt in januari 2011, waarbij gekeken wordt naar de concessies [5] die Obama de Republikeinen heeft moeten doen naast modernisering van het huidige arsenaal: nieuwe nucleaire test- en productiefaciliteiten, nieuwe raketten en nieuwe supersonische bombardementsvliegtuigen, stappen die regelrecht indruisen tegen het non-proliferatieverdrag. Intussen noemt de Russische militair expert Konstantin Sivkov START een valstrik voor Rusland [6].

Voor Oost-Europa is Artikel 5, dat solidaire militaire steun garandeert, nog eens extra opgepoetst. Baltische NAVO-leden met etnische problemen zijn daarmee verzekerd tegen Rusland. Ook Moldavië, dat grenst aan NAVO-lid Roemenië, kan een bron van conflict worden. Moldavië’s afgescheurde provincie Transnistrië [7] staat onder Russisch militair toezicht. Dat de NAVO impliciet de deur voor Ukraïne en Georgië openhoudt is voor Rusland moeilijk te verteren. En het raketschild komt er, zij het niet als Amerikaans maar als NAVO project. Rusland mag meedoen, maar of dat gebeurt op basis van gelijkwaardigheid blijft de vraag. NAVO secretaris-generaal Rasmussen beschrijft de positieve reactie van Rusland als een “ongekende stap voorwaarts”, maar in feite is er niets geregeld. De Russische president heeft slechts verklaard verder te willen onderhandelen, met de waarschuwing: “We doen mee als volwaardige partner, of we doen niet mee.” Grote delen van de Russische politieke en militaire elite, waaronder premier Putin, zijn sceptisch over samenwerking met de NAVO. En toevallig of niet, onmiddellijk na de NAVO-top bezocht [8][9] de Chinese premier Wen Jiabao achtereenvolgens premier Putin en president Medvedev, waarbij ook veiligheidsaangelegenheden aan de orde kwamen.

Op aandringen van Duitsland, dat als niet-kernmogendheid hamert op terugtrekking van de Amerikaanse kernwapens uit Europa, zegt het nieuwe strategisch concept dan wel dat de NAVO “een kernwapenvrije wereld nastreeft”, maar het voegt daar onmiddellijk cynisch aan toe dat “de NAVO een kernmacht blijft zolang er kernwapens in de wereld zijn.” Frankrijk weigert ronduit zijn kernwapens op te geven. Het ziet die als garantie van zijn machtspositie in Europa en geeft de NAVO er geen enkele zeggenschap over. Voor Frankrijk kan het raketschild niet in de plaats komen van de nucleaire afschrikking. Duitsland ziet een ontspannen verhouding met Rusland als voorwaarde voor internationaal militair optreden door de NAVO. Het land ziet de Amerikaanse steun aan Oost-Europa en nieuwe spanningen dan ook met lede ogen aan. De reorganisatie van de Europese strijdkrachten valt samen met een concentratie van de Europese wapenindustrie, die steeds meer de concurrentie met de Amerikaanse tegenstrevers aangaat. De Duits-Frans-Spaanse Airbusfabrikant EADS is niet alleen in passagiersvliegtuigen de grootste concurrent van Boeing, maar ook de op één na grootste wapenfabriek van Europa. En die doet zaken met Rusland en China, tot ergernis van Washington. Ziedaar de breuklijnen in de NAVO.

Voor veel Europese hoofdsteden luidt een mislukking in Afghanistan de doodsklok over de NAVO, met niet te voorziene gevolgen. De bereidheid van de leden om zich aan de VS te onderwerpen inzake toekomstige internationale missies is aanmerkelijk gedaald. De toenemende barsten binnen de NAVO passen binnen de tektonische verschuivingen in de internationale machtsverhoudingen. Sinds de financiële crisis van 2008 zijn de economische en politieke verschillen tussen de NAVO-partners alleen maar verscherpt. Berlijn en Washington verschillen sterk van mening over wisselkoersen en handel. Onder die omstandigheden staat de VS, dat zich concentreert op mondiaal rivaal China, niet te trappelen om zijn Europese concurrenten militair overeind te houden. De spanningen tussen Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië, tussen West en Oost Europa en tussen Europa en Rusland geven Washington volop mogelijkheden om de politieke situatie in Europa te manipuleren en de bondgenoten in het gareel te houden.

De “militaire alliantie van democratische landen in Europa en Noord-Amerika”, die niet meer is dan een relikwie uit de Koude Oorlog, heeft zich in Lissabon dus op de toekomst bezonnen. De uitkomst [10] is een pan-Europees raketschild (onderworpen aan het Amerikaanse wereldomspannende raketschild), de permanente stationering van honderden Amerikaanse kernwapens in Europa, en het opstarten van cyber oorlogsvoering (onderworpen aan het nieuwe Cyber Command van het Pentagon). De NAVO laat West-Europa al lang links liggen: te klein, te provinciaal. Verwacht van dit bondgenootschap geen uitleg over wat het permanent in Centraal Azie te zoeken heeft. De VN Veiligheidsraad staat buitenspel. Waar Pentagon/NATO ook “intervenieert”, van de Balkan tot Afghanistan tot Irak, de puinhoop krijgt Götterdämmerung [11] proporties. De spelbrekers zijn Rusland, China, Iran, Noord-Korea en Myanmar. Die landen laten zich niet intimideren. Medvedev heeft in Lissabon het spelletje meegespeeld, maar de Russische leiders laten zich niet onderwerpen, ondanks de omsingeling met Amerikaanse bases.

Het grootste probleem voor de NAVO stelt het assertieve Turkije. Uit Turkse persartikelen blijkt dat Ankara slechts een raketschild aanvaardt mits het een systeem van de NAVO wordt, geen Amerikaans systeem, mits het in alle 27 NAVO-landen wordt geïnstalleerd en mits de NAVO Turkije niet net als tijdens de Koude Oorlog in de weinig benijdenswaardige frontlijnpositie zet. Dat laatste is precies wat het Pentagon van plan is, gegeven de nieuwe as Ankara-Tehran-Damascus en de zich ontwikkelende entente cordiale tussen Ankara en Moskou. Het Turkse deel van het raketschild is vooral gericht tegen Iran en Syrië en moet dekking verschaffen voor een Israëlische aanval op Iran. [12] De VS heeft Turkije laten weten dat niet-NAVO landen [lees: Israel] geen toegang krijgen tot de informatie die de sensors in het schild verzamelt. [13] Toch zien veel Turken het raketschild als Amerikaanse bescherming van Israel tegen Iraanse vergelding. Daarmee zou Israel de NAVO in een heilloze regionale oorlog kunnen meesleuren. Het land beschikt al over een raketschild, bemand door Amerikaanse militairen. In een scenario waarin Israel een aanval op Iran uitvoert en Iran antwoordt met raketten op de Israëlische raketsystemen, zou de VS immers onderlinge solidariteit conform artikel 5 van het NAVO verdrag kunnen inroepen. Turkije wil absoluut niet meegezogen worden in zo’n conflict. [14]

Wij moeten ons geen illusies maken. Het uiteindelijke doel van het wereldwijde VS raketschild, inclusief cyber oorlogsvoering en snelle wereldwijde slagkracht, is de omsingeling van het hart van Eurazië en het isoleren van - wie anders - Rusland, Iran en China. Zo denkt de VS zijn wereldhegemonie te kunnen vrijwaren en die van speciaal bondgenoot Israel in het wijde Midden-Oosten. De NAVO moet daaraan bijdragen. De VN wordt steeds meer teruggedrongen in een bijrol, Amerika legt de wereld zijn wil op. De wapenindustrie weegt steeds zwaarder door in de Amerikaanse economie. Naast de geopolitieke doelstelling is de ontwikkeling van hoogtechnologische wapens zoals het raketschild ook gericht op de overleving van het Amerikaanse militair-industrieel complex. En terwijl kernwapens steeds geavanceerder worden duurt de wereldwijde wapenwedloop onverminderd voort. God bless America!

[1] Peter Schwarz: “NATO summit reveals cracks in Atlantic Alliance”
[2] Josh Rogin: “Get ready for NATO 3.0”
[3] Stephen Lendman: "Obama's Brave Nuke World"
[4] Stephen Lendman: “Start Treaty Hypocrisy”
[5] Anna Arutunyan: “American ratifies START, Russia looks at the small print”
[6] Sergei Balmasov: “New nuclear arms control treaty is a trap for Russia”
[7] BBC News: “Trans-Dniester profile”
[8] zie “Moscow-Beijing partnership aids world stability – Putin”
[9] zie “Russian Bear and Chinese Dragon boast solid cooperation”
[10] Pepe Escobar: “Welcome to NATOstan”
[11] Dictionary 3.0: "Gotterdammerung"
[12] Mahdi Darius Nazemroaya: “Towards a New Iron Curtain: The US-NATO Missile Shield Encircles Eurasia”
[13] Jorge Benitez: “Ankara seeks guarantees on Israel in missile shield talks with US”
[14] Antoine Uytterhaeghe: “Global NATO en het rakettenschild“

Dit artikel maakt deel uit van een serie van vijf:
maandag 6 december 2010: De NAVO-top in Lissabon
maandag 13 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 1: instemmende reacties
maandag 20 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 2: kritische kanttekeningen
zondag 26 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 3: regelrechte afwijzing
zaterdag 1 januari 2011: NAVO 3.0 en de machtsverhoudingen in de wereld

De betekenis van de NAVO-top in Lissabon

Deel 3: regelrechte afwijzing

De relatie tussen West-Europa en de VS is gecompliceerder dan ooit. [1] Het wantrouwen neemt toe, de VS aanvaardt niet dat de Europese bondgenoten niet langer de volgzame satelliet spelen en ageren tegen de imperialistische Amerikaanse oorlogen. Europa, dat komaf heeft gemaakt met de Obama manie, doorziet Amerika. Het weet dat Amerika pas aan de Europese oorlog tegen Nazi-Duitsland deelnam toen Hitler 11 december 1941 de VS de oorlog verklaarde, na achttien maanden strijd. Vooral de Britten beseffen dat, een van de redenen voor de toenemende druk voor terugtrekking uit Afghanistan. In Amerika denkt men dat de VS onmiddellijk klaar stond. Maar Amerika leverde slechts oorlogsgoederen, in ruil voor Britse overzeese gebiedsdelen, bases en deviezen. Na de overwinning schold het de Britse schuld niet kwijt. Tot 2006 werd deze afgelost. Een korting voor de Britse troepen in Irak en Afghanistan kon er niet af. De Britten blijven de VS trouw, maar Nederland is vertrokken en andere bondgenoten zien geen heil meer in deze oorlog. De strijd tegen radicale Moslims verdeelt de Alliantie, wat niet overal wordt begrepen. Nu de VS zijn leger versterkt en de bondgenoten de maat neemt stelt men zich vragen over het nut van de Alliantie als de Europeanen niet investeren in het algemeen belang, over bondgenoten met een kleine strijdkracht en gering geopolitiek gewicht. Maar de Amerikanen hebben het mis: de VS kiest zelf voor oorlogvoeren, waar Europa niet langer in gelooft.

Al voor de NAVO-top stelde Harvard professor Stephen Walt zich vragen [2] over de relevantie van de Alliantie. Een werelddeel dat geen buitenlandse invasie moet duchten wordt geen enthousiaste partner voor opbouwavonturen, noch voor een coalitie tegen het opkomende China. De Europese NAVO-leden dragen veel minder bij dan de VS en slagen er niet in hun defensie-uitgaven te vertalen in effectieve slagkracht. Nu ze drastisch moeten korten op defensie zal Europa nog minder kunnen bijdragen aan verre missies. Het Afghaanse avontuur blijft doorwegen op de solidariteit en ook het Europese publiek vraagt steeds luider waarom de VS hun land daar al meer dan tien jaar in het moeras laat zitten. De NAVO neemt zo’n missie niet snel opnieuw op zich. Europa is stabiel, democratisch en dankzij de EU gepacificeerd. Welke taken moet de NAVO dan nog uitvoeren? Een complicerende factor is Turkije, dat sinds kort een eigen diplomatieke koers volgt. Turkije ligt steeds vaker overhoop met Washington over het Israel-Palestina conflict, wat alleen maar tot meer negatieve reacties in het Congres kan leiden. Omdat Turkije na de VS het grootste militaire apparaat van de NAVO heeft en de Alliantie grotendeels op basis van consensus werkt kan onenigheid verlammend werken.

Voor Stephen Walt ziet de toekomst van de NAVO er niet rooskleurig uit. Akkoord, de Alliantie heeft eerdere crises doorstaan. Maar die deden zich meestal voor tijdens de Koude Oorlog, toen de geschillen binnen de perken moesten blijven. Geen staatshoofd zal het verdwijnen van het symbool bij uitstek van de trans-Atlantische solidariteit voor zijn rekening willen nemen. En ook de bureaucraten en Atlantofielen zullen de NAVO verdedigen, net als de elites op Buitenlandse Zaken. De NAVO zal geen leden verliezen of zichzelf opheffen, maar wel aan relevantie inboeten. Terugkijkend mag men respect hebben voor de veerkracht van de NAVO. De Alliantie bracht de Kosovo oorlog tot een goed einde en riep na 9/11 voor het eerst zelfs Artikel 5 in. Maar de bescheiden bijdrage van de NAVO-leden aan Afghanistan was voor hen een grote inspanning die waarschijnlijk niet wordt herhaald. Deze erosie van de mondiale veiligheidsarchitectuur is van weinig betekenis.

De Britse politicoloog Paul Rogers spreekt [3] over een oorlog zonder einde. De NAVO zegt dat Generaal Petraeus de kansen doet keren, maar een recent rapport van het Pentagon schets een heel ander beeld: “de tegenstander is veerkrachtig.” Eén ding is zeker: de Amerikaanse legerleiding wil kost wat kost een overwinning en voert het geweld maximaal op. Nieuw is het stelselmatig vernietigen van gebouwen die strijders kunnen huisvesten. Men ziet dat vooral in Kandahar, waar terugtrekkende Talibanstrijders achtergelaten gebouwen van springstof voorzien, die de Amerikanen dan vernietigen, samen met andere in aanmerking komende gebouwen. Sinds september zijn officieel 174 gebouwen vernietigd, maar plaatselijke bronnen spreken over vele honderden of zelfs duizenden. Intussen wordt gebouwd aan gigantische Amerikaanse legerbases, een investering van vele honderden miljoenen dollars. De Amerikaanse ambassade in Kabul, die 1.100 man personeel moet huisvesten, wordt voor $511 miljoen verbouwd tot de grootste ter wereld. En er is $279 miljoen uitgetrokken voor consulaten in Mazar-i-Sharif en Herat. De VS is kennelijk [4] van plan samen met de bondgenoten de oorlog voor onbepaalde tijd voort te zetten. Een beslissing die ingaat tegen de wil van de bevolking in de landen die troepen leveren. Uit imperialistische motieven sluiten regeringen in Europa, Canada en Australië zich aan bij de Amerikaanse elite om van Afghanistan een de-facto Amerikaanse kolonie in Centraal-Azië te maken.

Sinds de VS in Pakistan in een groter gebied militair mag optreden zijn de aanvallen met drones verdubbeld. In Islamabad komt een gigantische ambassade met eigen vliegveld, een investering van $730 miljoen. “De Amerikanen willen de antiterreuracties zelf ter hand nemen en deze uitbreiden naar de steden. Ze willen de rol van het Pakistaanse leger terugdringen en rechtstreeks optreden tegen de opstandelingen”, aldus een Pakistaanse veiligheidsofficial. Dit zijn allemaal tekenen van een verscherping van de oorlog. De Petraeus-factie in de legerleiding kiest duidelijk voor het opvoeren van de agressie, wat haaks staat op de boodschap van de NAVO-top dat de oorlog over zijn hoogtepunt is. Maar niet de boodschap, het beleid bepaalt wat er op het terrein gebeurt. Binnen een jaar ontsloeg Obama twee van Petraeus’ voorgangers, waarmee diens positie vrijwel onaantastbaar is. Volgens analisten vergt succes tegen een hardnekkige tegenstander 80% diplomatie en 20% militair optreden. In Afghanistan lijken de verhoudingen omgekeerd. Wat Barack Obama of andere Westerse leiders ook beweren, de militairen hebben het voor het zeggen. We mogen ons dus voorbereiden op een lange oorlog.

De Groene Amsterdammer tenslotte trekt de zoveelste “historische” NAVO-top in het belachelijke. Het blad vergelijkt [5] de uitkomst met die van de vorige tops in Riga, Noordwijk en Boekarest en ziet niets nieuws onder de zon. Ook daar riep men om het hardst dat het ging om terrorisme en om stabiliteit in Afghanistan en dat het bestaansrecht van de NAVO op het spel stond. Het blad stelt onomwonden dat in het Westen vrijwel niemand het debacle onder ogen durft te zien en voorziet het écht historische nieuws op de volgende NAVO-top, “waar de Alliantie zich zal moeten buigen over haar eerste nederlaag in de geschiedenis.”

[1] William Pfaff: “The Decolonization of Europe”
[2] Stephen M. Walt: “Is NATO irrelevant”?
[3] Paul Rogers: “The road to endless war”
[4] James Coga: “US, NATO commit to indefinite occupation of Afghanistan”
[5] Joeri Boom: “Weer een historische Navo-top”

Dit artikel maakt deel uit van een serie van vijf:
maandag 6 december 2010: De NAVO-top in Lissabon
maandag 13 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 1: instemmende reacties
maandag 20 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 2: kritische kanttekeningen
zondag 26 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 3: regelrechte afwijzing
zaterdag 1 januari 2011: NAVO 3.0 en de machtsverhoudingen in de wereld