De Arabische wereld is volop in beweging. De revolutie in Tunesië heeft een einde gemaakt aan de oppermachtige Ben Ali, en met het vertrek van Moebarak dienen ook in Egypte zich veranderingen aan. Het tijdperk van de ongebreidelde overheersing van de Arabische wereld lijkt aan zijn slotscène toe te zijn. De Ben Ali’s, Moebaraks, Bouteflika’s, Saleh’s, en Khadaffi’s verdwijnen van het toneel. Na tientallen jaren van door het Westen gesteunde despotische regimes lijkt de Arabische bevolking vastbesloten om hun samenleving te democratiseren. De ironie van deze ontwikkeling is dat deze niet alleen de Westerse democratieën voor grote problemen plaatst, maar ook Israel. De vreugde bij Obama, Merkel, Sarkozy, Cameron en Netanyahu over de democratiseringsgolf in het Midden-Oosten valt immers in het niet bij hun zorgen over het verlies aan “stabiliteit”. Een paradox die nog eens wordt bevestigd in de kop “We miss Mubarak!” in de Israëlische krant Haaretz. [1]
In officiële uitspraken lijkt Israel zich weinig zorgen te maken. Het ziet wel dat er een ander Midden-Oosten ontstaat, maar probeert de fenomenen vooralsnog af te doen als “plein-o-cratie” [2], of de overdracht van de macht van regeringen naar de massa’s op straat. Het ziet de machthebbers die vrezen dezelfde weg op te gaan als Ben Ali en Moebarak zich “buigen voor de volkse eisen”, maar stelt dat men nog maar moet afwachten wie op de lange termijn in deze landen aan de macht komt, welke koers die gaat varen en welk type “vrijheid” dan ontstaat. Het voorziet vooral een lange periode van onzekerheid en instabiliteit, waarin Israel te maken krijgt met “een uiterst volatiele omgeving en zijn oude vertrouwde uitgangspunten over zijn relaties met zijn buurlanden opnieuw moet bekijken.” Allemaal mooie verhalen, waarmee Israel echter niet het achterste van zijn tong laat ziet. Hoe kijken de machthebbers in Israel dan wel aan tegen de ontwikkelingen in het Midden-Oosten?
Met de Arabische opstanden in volle gang vond in het Midden-Oosten een evenement plaats dat inzicht geeft in deze kwestie: de elfde Herzliya Conference [3] in Israel, een jaarlijkse vaste waarde voor politici en militairen. [4] Vanzelfsprekend werd de betekenis van de recente gebeurtenissen druk besproken. Wat het meest opviel was hoeveel invloedrijke actoren zich bekreunen over het vooruitzicht van meer democratisch bestuur in het Midden-Oosten. Westerse staatslieden, die met de mond de veranderingen toejuichen, maar intussen wel nauwe banden onderhouden met “stabiele” dictaturen in de Arabische wereld, vrezen dat democratie tot een onbehaaglijke janboel leidt. En de elite uit de regio vreest voor zijn hachje: de leiders in Jordanië, Marokko en Algerije proberen allemaal met een serie concessies de protesten onschadelijk te maken. De plotselinge vrijgevigheid van de Saudische monarchie naar zijn burgers bewijst hoezeer men zich zorgen maakt.
De primaire vrees van Israel is dat een nieuwe regering in Cairo aan de publieke druk toegeeft en een einde maakt aan de afgrendeling van Gaza. In zo’n scenario zou het Israëlische leger de Philadelphi Corridor [5] in het Zuiden van Gaza opnieuw moeten bezetten en daarmee bewijzen dat het Gaza behandelt als een open gevangenis. Maar Israëls zorgen gaan verder, getuige de discussies tussen internationale figuren als NAVO secretaris-generaal Anders Fogh Rasmussen, de Britse minister van defensie Liam Fox en de voormalige chef van de Amerikaanse nationale veiligheidsraad generaal James Jones. Israëlische delegatieleden verkondigden dat de VS aan macht in de regio inboet als het zo maar mensen als Hosni Moebarak, die toch garant stond voor stabiliteit, laat vallen en zich lijkt neer te leggen bij onvoorspelbare politieke veranderingen. Waarbij Israel mogelijk zijn horizon moet verleggen en allianties zoeken met invloedrijke landen als China, Rusland, India, Zuid-Afrika, Brazilië en zelfs Azerbeidzjan.
Van Israëlische zijde werd bovendien lauw gereageerd op het pleidooi van generaal James Jones om werk te maken van een rechtvaardige vrede met de Palestijnen. “Passiviteit kan leiden tot een herhaling van Egypte op de straten in buurlanden. Krijgen de extremisten de overhand, of halen de gematigden die een twee-staten oplossing voorstaan het? Wij zouden wel eens voor de belangrijkste kwestie van nationale veiligheid in ons tijdsgewricht kunnen staan. Falen wij, dan zal de geschiedenis ons niet vergeven”, aldus de generaal. Maar volgens Amos Gilad, directeur politiek-militaire zaken van het Israëlische ministerie van defensie, gaan in het Arabische Midden-Oosten democratie en stabiliteit niet samen. [6] “Vrije verkiezingen brengen alleen maar extremisten aan de macht”, aldus Gilad. Een visie die lijkt te worden gedeeld door de Israëlische politieke elite en weinig uitzicht biedt op veranderingen op de korte termijn, zelfs terwijl de regio een fundamentele gedaanteverwisseling ondergaat.
Maar er zijn ook andere geluiden. Israel heeft al zijn eieren in het mandje van de Arabische dictators en autocraten gelegd. [7] Het heeft Moebarak, die een sleutelrol speelde in de afgrendeling van Gaza en in de wurggreep op Hamas, door dik en dun verdedigd. Het heeft 40 jaar geleden Iran verloren omdat het al zijn eieren legde in het mandje van de Shah. En het heeft recent Turkije verloren vanwege de moord op negen activisten aan boord van een hulpschip naar Gaza. En nu lijkt het Egypte te verliezen, een buurland dat dankzij het vredesakkoord van Camp David eind 70er jaren Israel in staat stelde zijn superioriteit in de regio te versterken en het officiële Arabische staatssysteem te ondermijnen. Welke regeringen ook voortkomen uit het puin van de Arabische autoritaire regimes, ze zullen een assertief buitenlands beleid voeren dat de Israëlische hegemonie en voortgaande kolonisatie van Palestijns gebied betwist. In Libanon heeft Israëls aartsvijand, de Shia beweging Hezbollah, zijn greep op de macht versterkt. [8] En gegeven de stemming onder het volk kan Jordanië zich niet veroorloven te worden gezien als helper van Israel.
Daar komen de problemen met Europa nog bij. Netanyahu was blijkbaar nogal aangeslagen door het kordate antwoord van de Duitse Bondskanselier Merkel, toen hij haar tot de orde wilde roepen omdat zij zich had aangesloten bij Groot-Brittannië en Frankrijk in hun steun aan de recente Palestijnse VN resolutie die de nederzettingen veroordeelde. De resolutie, die door alle tien niet-permanente leden en vier van de vijf permanente leden werd gesteund, werd overigens door een veto van het vijfde permanente lid, de VS, getorpedeerd. In plaats van zich te verontschuldigen hekelde Merkel Netanyahu wegens zijn onverzoenlijkheid in het vredesproces. Een gevoelige terechtwijzing, Duitsland is immers traditioneel Israëls meest toegeeflijke Europese bondgenoot. Het verlies van Europese steun, in combinatie met het misnoegen van de VS, zou wel eens problemen kunnen betekenen voor Israel met het Kwartet, de internationale groep landen die leiding geeft aan het vredesproces en waar ook Rusland en de VN toe behoren.
Goed ingelichte kringen melden dat de Israëlische premier Netanyahu recent nogal neerslachtig is. De twijfel lijkt te hebben toegeslagen. “Wij verkeren in uiterst moeilijke internationale omstandigheden”, aldus citeert Haaretz zijn opmerking in het kabinet tegen ministers die de bouw van nederzettingen nog wilden versnellen. “We moeten oppassen.” Recent opinieonderzoek leert dat Israel het laagst in de wereld scoort op populariteit, slechts 21% kijkt positief aan tegen het land. Volgens geruchten verklaart dit de mysterieuze koerswijziging van de premier. Als Netanyahu zich realiseert dat hij de internationale goodwill heeft verspeeld komt hij daar wel laat achter. Na hardnekkig elk pleidooi om de bouw van nederzettingen te bevriezen naast zich te hebben neergelegd zodat onderhandelingen uitgesloten waren lijkt hij nu alsnog te werken aan een initiatief voor een gefaseerde stichting van een Palestijnse staat. Bronnen bevestigen dat Amerikaanse functionarissen hem al hebben gewaarschuwd dat zo’n vredesplan “dramatisch” moet zijn. We wachten af…
[1] Mohssen Massarrat: “A System Turned Upside Down”
[2] Ehud Yaari: “The Arab Revolutions: An Israeli Perspective”
[3] Institute for Policy and Strategy (IPS): “2011 Herzliya Conference”
[4] Paul Rogers: “The Arab rebellion: perspectives of power”
[5] Oscar Garschagen: “Palestijnen massaal op bezoek in Egypte”
[6] zie ook het citaat van Alan Silverleib "… waar de hete politieke retoriek botst met de koude militaire realiteit…” in het artikel “Het domino effect van de opstand in Tunesië”
[7] Fawaz A. Gerges: “Arab unrest: Winners and losers”
[8] Jonathan Cook: “Netanyahu’s illusory peace plan: Israel cornered on every front”
Posts
