De hypocriete Turkije-deal: de EU sluit zijn grenzen voor vluchtelingen

  Women and children among Syrian refugees striking at the platform of Budapest Keleti railway station.Foto: Mstyslav Chernov, Wikimedia Commons.

Europa sluit zijn grenzen voor de miljoenen mensen die het strijdtoneel in het Midden-Oosten en Noord-Afrika ontvluchten. Dat is het resultaat van de top van gisteren in Brussel tussen de 28 EU-staatshoofden en de Turkse minister Ahmet Davutoglu. Vluchtelingen die na 20 maart aankomen op Griekse eilanden worden naar Turkije teruggestuurd na een scherts-asielprocedure aldaar. In ruil stuurt Turkije voor elke “illegale” vluchteling die het terugneemt een “legale” vluchteling naar de EU.

Het prijskaartje is niet mis. Naast de €3 miljard die de EU al had toegezegd betaalt de EU Turkije tegen 2018 nog eens €3 miljard. Turkije is ook visumvrij reizen naar de EU in het vooruitzicht gesteld. En er wordt een nieuw hoofdstuk geopend in de tientallen jaren aanslepende onderhandelingen over toetreding tot de EU.

Dat de deal conform het internationaal recht de bescherming van vluchtelingen beoogt is puur bedrog. De problemen in Turkije lijken steeds meer op een regelrechte burgeroorlog. Het Turkse regime onderdrukt politieke tegenstanders, en treedt burgerrechten met voeten. Turkije heeft de VN-vluchtelingenconventie niet volledig onderschreven. Voor de opvang van vluchtelingen is het geen “veilig land”. Daarmee wordt de asielprocedure in Griekenland vrijwel irrelevant: de vluchtelingen moeten immers eerst in Turkije asiel vragen.

Per saldo moet de EU alleen maar (“legale”) Syrische vluchtelingen opvangen indien (“illegale”) anderen bereid zijn hun leven te riskeren door in een gammel bootje de Egeïsche Zee over te steken. Vluchtelingen die toch nog heelhuids in Griekenland aankomen moeten achter aansluiten in de rij mensen die naar Turkije worden teruggestuurd. Daarmee wordt het voor hen vrijwel onmogelijk om legaal een bestaan in Europa op te bouwen. Wat er in het verschiet ligt werd al meteen duidelijk toen de Turkse schepen en helicopters van de kustwacht vrijdag 3000 vluchtelingen op weg naar het Griekse eiland Lesbos oppakten.

De Europese leiders waren in hun nopjes over de deal, maar toonden tegelijk een ergerlijke mate van onverschilligheid over het lot van de miljoenen die vluchten voor oorlog en armoede. “Zij die nu nog kiezen voor de gevaarlijke route naar de EU riskeren niet enkel hun leven, maar hebben ook geen enkele kans van slagen,” aldus de ijskoude boodschap aan de vluchtelingen van de Duitse bondskanselier Angela Merkel.

Het rechts-conservatieve karakter van de deal werd duidelijk in de verf gezet door de uiterst rechtse Hongaarse premier Victor Orban, die zijn land sinds vorig jaar met hekken heeft afgesloten: “de deal verplicht individuele EU-lidstaten niet om vluchtelingen op te nemen.” En de Turkse premier Davutoglu bestempelde het akkoord zowaar als “historisch.”

Dat het akkoord in feite elke verplichting tot het verlenen van asiel overboord zet wordt zelfs in de klassieke media bevestigd. In een bericht stelt de Associated Press dat de EU het verlenen van asiel aan vluchtelingen uitbesteedt aan Turkije. Waar aanvankelijk Turkije vluchtelingen nog moest behandelen conform het internationaal recht staat in het definitieve akkoord slechts dat Turkije zich moet houden aan “relevante” wettelijke normen.

Het akkoord is een regelrechte afwijzing van het fundamentele democratische recht op asiel. Dat recht werd ingevoerd in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog en de gruwelijke Nazi-misdaden. Het VN-Vluchtelingenverdrag van 1951 garandeert vluchtelingen niet enkel het recht op bescherming tegen oorlog, discriminatie en vervolging, maar ook op toegang tot de arbeidsmarkt, onderwijs en welzijnszorg.

Met in Turkije zowat 3 miljoen Syriërs gestrand en de helft van de Syrische bevolking op de dool is de EU bereid er nog slechts 72.000 op te nemen. Dat herinnert aan de jaren 1930, toen het “democratische” Europa en Amerika slechts een symbolische aantal Joden die de Nazi-vervolging ontvluchtten wilde opnemen. De Griekse minister van Binnenlandse Zaken Panagiotis Kouroumblis vergeleek het Eidomeni-kamp aan de grens met Macedonië met een Nazi-concentratiekamp: “Een modern Dachau, het gevolg van de logica van gesloten grenzen.”

Het cynisme kent geen grenzen. De deal schort na 72.000 “legale” vluchtelingen het “één in, één uit" mechanisme op: er worden dan geen vluchtelingen uit Turkije meer toegelaten. Maar toen in 2008 het mondiale financiële systeem op instorten stond werden kosten noch moeite gespaard om de zwaar speculerende banken en investeerders te redden. Voor de miljoenen wanhopige vluchtelingen zijn blijkbaar maar mondjesmaat middelen beschikbaar.

Tegen die achtergrond moet men ook bedenken dat de vluchtelingencrisis maar kon ontstaan door imperialistisch Westers optreden waar ook onze landen aan hebben meegedaan. Denk aan de NAVO-bombardementen op Joegoslavië in 1999, de invasie van Afghanistan na 9/11, de oorlog tegen Irak in 2003, de NAVO-luchtoorlog tegen Libië, en de onophoudelijke pogingen om het Assad-regime in Damascus omver te werpen. Dat alles heeft hele samenlevingen vernietigd, honderdduizenden mensen de dood ingejaagd en miljoenen mensen op de vlucht gedreven.

Nu de EU zich afhankelijk maakt van Turkije om de vluchtelingen tegen te houden worden deze teruggestuurd naar het oorlogsgebied dat zij met de moed der wanhoop probeerden te ontvluchten. Turkije vecht een conflict uit met Koerdische separatisten in het zuidoosten. Het optreden van het Turkse leger daar heeft honderden slachtoffers gekost. De Islamitische regering treedt steeds harder op tegen journalisten en de media.

Naar buiten toe mogen de 28 EU-landen dan eensgezindheid voorwenden, de barsten blijven. De grenssluitingen dreigen de EU te verscheuren. En Merkel mag de deal dan aanprijzen als een “Europese oplossing” van de crisis, die uitspraak is eerder gericht op het belang van het Duitse bedrijfsleven om Schengen overeind te houden dan op een bekommernis voor de vluchtelingen.

Frankrijk had het moeilijk met de concessies aan Turkije. Voor de Franse president François Hollande moet Ankara tegemoetkomen aan álle 72 eisen alvorens sprake kan zijn van opheffing van de visumbeperkingen voor Turkse burgers. We zullen hem eraan houden.

Europese burgers zijn overwegend tegen afscherming van de EU-grenzen en patrouilles door NAVO-oorlogsschepen. De politieke elite heeft hier blijkbaar geen boodschap aan. Links staat volledig achter het akkoord. In Duitsland steunt Die Linke het beleid van Merkel. En in Griekenland heeft de Syriza-regering van Alexis Tsipras de handen ineen geslagen met Davutoglu bij het handhaven van Fort Europa.

Voor de Gentse politicoloog en Europa-specialist Hendrik Vos is officieel geen sprake van massa-terugsturing, maar zal het daar in de praktijk wel op neerkomen. “De Griekse hotspots wacht een enorme logistieke taak. Ik heb het gevoel dat dit allemaal heel hypocriet en pro forma is, precies omdat de uitkomst vast staat, namelijk iedereen zal teruggestuurd worden,” aldus Vos.

Dit stuk is geïnspireerd op het artikel “European Union and Turkey reach deal to seal borders and expel refugees” van Jordan Shilton.