Minsk-2, het bestand in Oekraïne. Wat nu?

President of Russia Vladimir Putin, President of France Francois Hollande, Federal Chancellor of Germany Angela Merkel, President of Ukraine Petro Poroshenko at the talks in the Normandy format. Photo: RIA Novosti

Minsk-2 is enkel een bestand. Er moeten politieke knopen worden doorgehakt. Oekraïne moet economisch op de been worden geholpen. Het land moet een niet-gebonden status krijgen, het oosten een vergaande autonomie verlenen. De Krim is verloren.

De wapens mogen dan - behalve in Debaltsevo - zwijgen, veel meer heeft Minsk-2 niet opgeleverd. Het prijskaartje voor Oekraïne aan de Duitse realpolitik is niet mis. Dat het Westen niet bereid was een gewapend conflict te riskeren voor Oekraïne was al bekend. Maar nu heeft het Westen zich blijkbaar ook neergelegd bij een opdeling van het land. Na de Krim verliest Oekraïne dus ook de gebieden in het oosten. De Duitse onderhandelaars mogen nog zo hard roepen dat een nieuwe Yalta-conferentie die Oekraïne opdeelt tussen het Westen en Rusland er niet inzit, de werkelijkheid is dat de bestandslijn een regio bestuurd door Kiev scheidt van een gebied waar Rusland invloed uitoefent. Een weg terug is er niet.

Intussen zijn de Russische president Poetin, de Duitse bondskanselier Merkel en de Oekraïense president Poroshenko ook concrete stappen overeengekomen voor toezicht door OSCE-waarnemers op de naleving van het bestand in Oost-Oekraïne, zo liet een Duitse regeringsfunctionaris het persagentschap Reuters weten. Maar tegelijk legde de EU Rusland aanvullende sancties op. Op de EU-Newsroom treft men een speciale pagina aan over het verloop van de sancties op Rusland, die “de EU heeft opgelegd als antwoord op de illegale annexatie van de Krim en de opzettelijke destabilisering van een soeverein buurland.” Zoals te verwachten geen woord over de door de VS en de EU - met Duitsland voorop - gesponsorde coup van februari 2014 waarbij een democratisch verkozen president uit het zadel werd gelicht.

Voor Moskou schaden de nieuwe sancties de kans op een oplossing van het conflict

“Moskou is verbijsterd over de beslissing van de EU om de sancties uit te breiden,” zo liet het Russische ministerie van buitenlandse Zaken in een verklaring weten. Die schaadt de kans op een oplossing voor het interne conflict in Oekraïne en wordt vanzelfsprekend beantwoord door tegensancties, aldus het ministerie. Maar deze verklaring is enkel voor buitenlandse consumptie. Niemand in Rusland gelooft dat de sancties van het Westen worden opgeheven. De consensus is dat het Russische optreden rond de Krim en de Donbass slechts een voorwendsel is voor de sancties. De werkelijke reden is wat de Russen het “proces van soevereinisatie” noemen, het feit dat Rusland weer terug is op het wereldtoneel en zich openlijk verzet tegen het Westen.

De sancties van het Westen hebben niet het beoogde effect. Rusland verandert zijn gedrag niet. Moskou’s antwoord is tweeledig: verleg het zwaartepunt van de economische betrekkingen weg van het Westen en maak Rusland minder afhankelijk van de export van olie en de import van consumptiegoederen en technologie. De EU schiet dus in eigen voet. De sancties ten spijt, Poetin’s populariteit blijft op recordhoogte. Geen Rus die hem de sancties en de daaruit resulterende ontberingen verwijt. De bevolking begrijpt waarom Poetin door het Westen wordt gehaat. En de consensus is dat de huidige Russische kwetsbaarheid voortvloeit uit vroegere structurele beleidsfouten die nu worden gecorrigeerd. En er is geen Rus die meent dat de terugkeer van de Krim naar Rusland of de steun voor Novorussia fout waren of verkeerd uitgevoerd. De bevolking schaart zich achter zijn leider.

Merkel lijkt stilaan te beseffen dat Moskou niet inbindt

Men moet er niet aan twijfelen dat Merkel vandaag het resultaat van die coup betreurt. Op een moment waarop het Oekraïense leger door de Donbass strijdkrachten smadelijk dreigde te worden verslagen en Oekraïne voor een bankroet stond probeerde zij via gehaaste pendeldiplomatie te redden wat er te redden was. Niet toevallig kwam op het moment waarop een akkoord in Minsk binnen handbereik was het nieuws over een nieuwe financiële injectie voor Oekraïne, die het IMF niet verleent aan een land in oorlog. Merkel lijkt stilaan te beseffen dat Moskou niet inbindt. Oekraïne heeft meer dan 1000 jaar onderdeel uitgemaakt van Rusland. Het land is voor Rusland niet enkel een essentiële handelspartner en leverancier van landbouwproducten, maar ook een onmisbare veiligheidsbuffer. Geen enkele Russische leider blijft passief als zo’n buurland dreigt in het Westerse kamp te belanden. Oekraïne is van vitaal strategisch belang voor Rusland.

Poroshenko legt zich nog altijd niet bij de feiten neer. Hij wordt daarin gesteund door heel wat ervaren Amerikaanse diplomaten, denktanklieden en zelfs de aankomende nieuwe minister van Defensie Ash Carter, die aandringen op $1 miljard militaire steun voor Oekraïne. Het zijn veelal dezelfde lieden die zich destijds sterk maakten voor het opschuiven van de NAVO tot de Russische grens, een ontwikkeling die de relatie met Rusland grondig heeft vergiftigd. Bewapening van Oekraïne schrikt Moskou niet af. Poetin heeft geen agressieve, expansieve ambities. Rusland is een wereldmacht op zijn retour die probeert de internationale invloed die het nog heeft en een bescheiden invloedssfeer rond zijn grenzen te vrijwaren. Moskou is beducht voor Amerika dat overal ter wereld regimewissels bekokstooft, inclusief in buurland Oekraïne, en in staat is dat kunstje ook in Rusland te proberen. Het is eerder sluimerende angst dan meedogenloze ambitie die Rusland’s houding in Oekraïne bepaalt.

Dat Washington zich door Poetin’s reactie op de coup liet verrassen getuigt van opmerkelijke diplomatieke incompetentie

Aan de basis van de Oekraïne-crisis ligt niet een Russisch initiatief, maar de poging van de VS en de EU  om Oekraïne uit de Russische invloedssfeer los te weken. Dat Washington zich door Poetin’s reactie op de coup liet verrassen getuigt van opmerkelijke diplomatieke incompetentie. Het bewapenen van Oekraïne maakt de zaken enkel maar erger. Het helpt Oekraïne niet aan een militaire overwinning. Het wakkert het conflict enkel aan. Het lot van Oekraïne is voor Moskou van veel groter belang dan voor het Westen. Poetin zal voor het realiseren van zijn doelstellingen dus bereid zijn een veel hogere prijs te betalen dan het Westen. De instelling van de Amerikaanse diplomatie is ook niet van aard om de crisis op te lossen. Amerikaanse onderhandelaars zeggen hun tegenstrever doorgaans wat er van hun wordt verwacht en krijgen via arms twisting hun zij. Men moet niet verwachten dat Moskou voor zo’n houding zwicht.

De Oekraïne-crisis kan enkel via echte diplomatie worden opgelost. Merkel en andere Europese leiders denken nog altijd dat Oekraïne in het Westerse kamp kan worden gebracht en Moskou dat moet aanvaarden. Dat is een illusie. Om Oekraïne te redden en de relatie met Rusland te herstellen moet Oekraïne een niet-gebonden status krijgen, als bufferstaat tussen Rusland en de NAVO. Oost en West moeten met vereende krachten de Oekraïense economie redden. Oost-Oekraïne moet weer onder de controle van Kiev komen, maar Donetsk en Luhansk moeten een vergaande vorm van autonomie krijgen. De Krim is na de Westerse poging om NAVO en EU tot aan de Russische grens uit te breiden voor Oekraïne voor goed verloren. Het gezonde verstand moet terugkeren om verdere schade aan Oekraïne en aan de relatie tussen Rusland en het Westen te voorkomen.