zondag 11 mei 2014

Obama’s buitenlands beleid: blijvend gedirigeerd door neocons?



President Barack Obama talks with National Security Advisor Susan E. Rice and senior advisors aboard Air Force One en route to Seoul, Republic of Korea, April 25, 2014. (Official White House Photo by Pete Souza)


Neoconservatieven sturen het Amerikaanse buitenlands beleid, Obama speelt de tweede viool. Na Kosovo, Irak, Afghanistan, Syrië en Libië dreigt Oekraïne het volgende slachtoffer te worden. Neemt Obama de handschoen op? Voorkomt hij een nieuwe Koude Oorlog?

Het is misschien geen verrassing, maar nu is het bewezen: Amerika[1] is geen democratie, maar een oligarchie. Economische elites en belangengroepen hebben het voor het zeggen, de gemiddelde Amerikaan heeft een verwaarloosbare invloed. Wat voor het binnenlands beleid geldt, gaat ook op voor de Amerikaanse buitenlandse politiek: zakenlui en andere elites nemen de beslissingen. Een handjevol Amerikanen bepaalt wat er in de wereld gebeurt. Deze groep wordt sinds de zeventiger jaren gedomineerd door de neoconservatieven die Ronald Reagan in het zadel hielpen, gruwden van detente, een wapenwedloop met de Sovjet-Unie in gang zetten en de tegenstander in de Koude Oorlog door economische uitputting op de knieën kregen.

The Grand Chessboard, het boek uit 1997 van Zbigniew Brzezinski, Obama’s gewezen adviseur op buitenlands beleid, vormde voor de neocons een belangrijke bron van inspiratie. In datzelfde jaar verenigden de neocons zich in Project for the New American Century, dat aanstuurt op wereldwijd militair en economisch Amerikaans leiderschap. Daarbij schakelt men ongegeneerd de NAVO in, een verdedigingsorganisatie waarin ook onze landen participeren, nota bene zonder noemenswaardige nationale democratische controle. Wie denkt dat mensen met zoveel bloed aan hun handen (Irak-Iran, Kosovo, Irak, Afghanistan, Syrië, Libië, …) een ander vak zouden gaan uitoefenen komt bedrogen uit. De neocons bleven ijveren voor Amerikaanse dominantie in de wereld en bleven plannen uitbroeden om regeringen die niet in het Amerikaanse gareel lopen uit het zadel te lichten.

Obama speelt niet de eerste viool

Na ruim 5 jaar als president van Amerika speelt Barack Obama nog altijd niet de eerste viool over het buitenlands beleid van het machtigste land ter wereld. Hij krijgt de overwegend Republikeins georiënteerde bureaucratie maar niet onder controle. Hij is te lief voor de door neocons gedomineerde media. Zijn beloofde Change komt maar niet van de grond. Dat mag de president in belangrijke mate worden aangerekend. Het was naïef om te proberen de oppositie te paaien met benoemingen als die van de Democratische havik Hillary Clinton op Buitenlandse zaken en Robert Gates, een Republikein van de harde lijn, op Defensie. En op sleutelposities op buitenlandse ambassades koos Obama vooral voor mensen van de harde lijn. Een recent voorbeeld is de manier waarop het neoconservatieve duo Nuland[2]-Pyatt[3] de omverwerping van een verkozen pro-Russische president in Oekraïne vierden.

De door Nuland en Pyatt aangestookte Oekraïne-crisis is het zoveelste conflict dat de neoconservatieven op hun palmares mogen schrijven. Een belangrijk motief was om de werkrelatie tussen Obama en Poetin te laten vertroebelen en zo een oplossing van de aanslepende problemen met Syrië en Iran te doorkruisen. De neoconservatieven waren nog altijd woedend op Obama toen de president zich vorig jaar in het Syrië-dossier had vastgereden, inging op de handreiking van Poetin, afzag van militair optreden, en dan ook nog eens aanstuurde op een onderhandelde oplossing voor het Iran-dossier in plaats van dat land plat te bombarderen. De neoconservatieven hadden al eerder hun oog laten vallen op Oekraïne dat zij als tussenstation zagen op weg naar de hoofdprijs: de omverwerping van de “eigenzinnige” Poetin.

De blauwdruk voor regime change in Oekraïne lag klaar

De neocons zagen in buurland Oekraïne een belangrijke Russische zwakte: corrupt, en economisch aan de grond. Via een serie projecten had de National Endowment for Democracy gezorgd voor een apparaat om het land te destabiliseren. Zoals uit het gelekte telefoontje tussen Nuland en Pyatt blijkt lag de blauwdruk voor een nieuw regime klaar en moest de EU zich afzijdig houden. Toen Yanukovych koos voor het betere Russische voorstel en Washington zijn investering van $5 miljard in rook zag opgaan drongen Nuland en de oorlogszuchtige senator John McCain aan de tot dan vreedzame protesten te infiltreren met neonazi milities. Scherpschutters, die later uit neonazikringen bleken te komen, openden het vuur, de betogingen liepen uit de hand, met een 80-tal dodelijke slachtoffers, waaronder 10 politiemensen, tot gevolg.

Dat Yanukovych op 21 februari een Europees plan aanvaardde om de macht te delen, vervroegde verkiezingen te organiseren en zijn ordediensten terug te trekken belette de neonazi milities niet om regeringsgebouwen gewapenderhand te bezetten en Yanukovych op de vlucht te laten slaan. Terwijl Yanukovych-aanhangers in elkaar werden geslagen stemde een rompparlement volstrekt ongrondwettelijk de afzetting van Yanukovych en installeerde een interim-regering die door de VS en de EU onmiddellijk als de legitieme regering van Oekraïne werd bestempeld. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog trad in een Europees land een regering aan met Nazi’s op sleutelposities. Een uiterst nieuwswaardig feit, dat de Westerse media echter net als tijdens de Irak-oorlog en andere crises, als belachelijk van de hand wezen. Yanukovych en Poetin waren de kwaden, het coup-regime de goeden.

Nefaste nevenaffecten

De omverwerping van Yanukovych heeft tal van neveneffecten. De spanningen rond de aansluiting van de Krim bij Rusland leidden tot sancties tegen Rusland. De relaties tussen Obama en Poetin zijn verzuurd, een oplossing voor Syrië en Iran staat op de tocht. Leidt een verdere escalatie tot onderbreking van de Russische gasleveringen, dan heeft dat nefaste gevolgen voor de Europese en Amerikaanse economie. In het Congres gaan stemmen op die aandringen op verhoging van de defensiebegroting, wat minder geld betekent voor binnenlands beleid of verkleining van het begrotingstekort. Zo kan Obama een kruis halen over zijn broodnodige investeringen in infrastructuur en gezondheidszorg. Voor de neoconservatieven moet alles wijken: Amerika moet domineren, weg met anti-Israel regeringen in het Midden-Oosten. Maar Poetin staat hun plannen in de weg. Zo lang niemand de neocons ter verantwoording roept gaat het spel dus door.

Intussen wordt Poetin door de Westerse media tot in het absurde gedemoniseerd. Is de Russische president een duivel? Mensen uit het Westen die hem kennen menen van niet. Voor Stephen Cohen is Poetin geen Hitler, gangster, neo-Sovjet imperialist of Amerika-hater, maar wel pro-Russisch. Volgens Sharon Tennison is Poetin betrouwbaar, inventief, een uitstekende analist en strateeg die zich niet van zijn stuk laat brengen. Met zijn prima performance werd Poetin niet voor niets door Forbes uitgeroepen tot de machtigste leider van 2013, daarbij Obama naar de tweede plaats verwijzend. Ook Scott Horton onderstreept het succes van Poetin, die duidelijk de basisregels van staatsmanschap begreep, specifiek in het stellen en bereiken van haalbare doelen. Op dat punt kon zijn Amerikaanse evenknie G.W. Bush niet aan hem tippen, aldus Horton. En volgens Katlijn Malfliet[4] heeft Poetin een eigen interpretatie van Russisch messianisme: alleen een goed omringd Rusland kan het Westen beschermen tegen het islam fundamentalisme.

Het buitenproportioneel geweld gaat voort

De OVSE-roadmap ten spijt probeert Kiev de opstand met buitenproportioneel geweld neer te slaan. Poetin heeft zijn leger van de grens teruggetrokken, de Russisch gezinde bevolking opgeroepen het voor 11 mei geplande referendum op te schorten, en blijft ook na het door Kiev aangerichte bloedbad in Odessa oproepen tot overleg. Het is nog maar de vraag of Washington daar het groene licht voor geeft. De propagandaoorlog in de media gaat onverminderd voort. En Amerikaanse extremisten blijven aandringen op een “oplossing” met de harde hand, zie het absurde optreden van John McCain in de Senaat.

Neutrale waarnemers menen dat “wie breekt, betaalt”. Ook onderzoeksjournalist Robert Parry vindt dat Obama de crisis in Oekraïne moet ontmijnen. Om te beginnen moet hij de eenzijdige boodschap van de Westerse media rechtzetten. Hij zal de fabel dat Rusland een expansieve politiek voert moeten loochenen. Hij zal moeten erkennen dat de Oekraïense samenleving zeer verdeeld is, gediend is met een federale staatsstructuur en in het geostrategische machtsspel best een neutrale positie inneemt tussen Oost en West. Dat Poetin niet uit is op de overname van een failliet land. En dat Poetin met de annexatie van de Krim geen keus had.

Neemt Obama de handschoen op?

Heeft Obama de moed om de handschoen tegen de neocons op te nemen en zichzelf te overtreffen? We durven het niet hopen. Washington Post redacteur Scott Wilson vond Obama destijds een eenzaat, een technocraat, een president zonder entourage, zonder “Vrienden van Barack club” die het opneemt voor een politicus die mensen tegen zich in het harnas jaagt met zijn koele persoonlijkheid en hang naar compromis. En ook Parry ziet het niet positief. Obama zou iets moeten doen in de geest van president Kennedy in 1963 in de Cubaanse rakettencrisis, aldus Parry. Alleen hij kan een nieuwe Koude Oorlog voorkomen. Alleen hij kan Kiev voorhouden dat de etnische Russen in het Oosten legitieme zorgen hebben, net als de pro-Europese bevolking in het Westen. Alleen hij kan verder bloedvergieten in Oekraïne voorkomen. Alleen hij kan de neocons tot de orde roepen.


[1] in onze landen zal het wel niet veel anders zijn
[2] Victoria Nuland, staatssecretaris van Buitenlandse Zaken voor Europese aangelegenheden, vrouw van de vooraanstaande neocon Robert Kagan
[3] Geoffrey Pyatt, Amerikaans ambassadeur in Oekraïne, die voordien Yukiya Amano, de chef van het Atoomagentschap IAEA, op de Amerikaanse en Israëlische ramkoers tegen Iran zette
[4] Katlijn Malfliet en Ria Laenen: “De Russische verkiezingen 2007-2008 gewikt en gewogen”, p.7; Leerstoel InBev-Baillet Latour Europese Unie-Rusland KUL-UCL

Geen opmerkingen: