De betekenis van de NAVO-top in Lissabon

Deel 2: kritische kanttekeningen

Van verschillende kanten worden kanttekeningen geplaatst bij de boodschap van de secretaris-generaal. Het nieuwe Strategisch Concept lijkt op maat te zijn geschreven van de VS. Dat zegt [1] de Belg Willy Claes, oud-secretaris-generaal van de NAVO, die meent dat dat eigenlijk niets nieuws is, de NAVO-partners “zijn onderling gelijk, maar sommigen zijn gelijker”. Op de vraag hoe de VS de oorlog in Afghanistan kon beginnen en de NAVO daar nu de verantwoordelijkheid voor draagt antwoordt Claes: “De Amerikanen voelden wel aan dat ze het alleen niet meer aankonden in Afghanistan, en hebben hun tactiek zodanig aangepast dat ze de NAVO voor hun kar hebben kunnen spannen.” “Het raketschild komt er omdat de VS dat wil, niemand in Europa stond erom te springen”, aldus Claes, die ontgoocheld is dat “er geen voorzet is gegeven voor de afbouw van de Amerikaanse tactische nucleaire wapens … in Europa … die militair toch geen nut meer hebben” en meent dat “op dat vlak Lissabon een gemiste kans [was].”

Anderen stellen de moeite aan de orde [2] die de Europese leden hebben om adequate troepensterktes aan te houden, gegeven de economische versobering. Men moet nog afwachten of het lukt het tij in de strijd tegen de Taliban te doen keren en of de samenwerking met Rusland leidt tot verankering van dat land in de Euro-Atlantische gemeenschap. In een tijd van bezuinigingen en polarisatie hangt de toekomst van de NAVO af van binnenlandse politieke ontwikkelingen. Sommige leden staan onder druk om zich uit Afghanistan terug te trekken. De Nederlanders hebben dat al gedaan, de Canadezen vertrekken volgend jaar. De relatie tussen Rusland en de NAVO lijkt mede af te hangen van ratificatie in de VS van het nieuwe START [3] verdrag, dat 8 april 2010 in Praag werd getekend door de presidenten Obama en Medvedev, ratificatie die na de Midterm verkiezingen allesbehalve zeker is. Wel nam het verdrag afgelopen zaterdag in de Senate een horde met de verwerping [4] van de motie McCain-Barrasso die heronderhandeling met de Russen vroeg, waarmee het een zekere dood zou zijn gestorven.

Ook de manier waarop de Europese leden hun defensiebegroting besteden roept vragen [5] op. In 2008 gaf Europa nog vijf maal meer aan defensie uit dan China, en acht maal meer dan Rusland. Maar de Europeanen coördineren hun bestedingen te weinig, wat tot veel duplicatie leidt. Europese regeringen gebruiken de middelen veelal om contracten te gunnen aan nationale wapenfabrikanten, wat de werkgelegenheid in eigen land bevordert. Maar daar komt verandering in. De EU ontwikkelt een Europees defensiebeleid waarbij middelen worden samengevoegd voor missies als die tegen Somalische piraten. De Britten en Fransen sloten akkoorden over gezamenlijke legeronderdelen en kernwapens, initiatieven die tot voor kort ondenkbaar waren. Duitsland schaft de dienstplicht af en professionaliseert het leger. En de Scandinavische leden coördineren de militaire inspanningen.

De VS vreest echter dat deze initiatieven verwateren en waarschuwt Europa dat het niet kan blijven rekenen op Amerikaanse bewaking van zijn achtertuin. De VS verlegt zijn aandacht naar Azië en overweegt zijn gevechtsbrigades in Europa van vier naar twee terug te brengen. Wat de stabiliteit van de Alliantie ook niet bevordert is de Amerikaanse irritatie over het feit dat de Europese bondgenoten niet alleen bezuinigen op defensie, maar ook wapencontracten afsluiten met Rusland en China die in de optiek van Washington tegen de belangen van de Alliantie indruisen. Zo biedt Frankrijk zijn veelzijdige Mistral helikoptercarrier aan Rusland aan en ijvert het voor verzachting van het wapenembargo op China. Sommige Amerikaanse beleidsmakers vinden dat “niet gezond voor de EU-VS relaties”. Die vinden dat politieke en militaire leiders in Europa keuzes moeten maken. Als Europa de rangen niet sluit om duplicatie uit te roeien geeft Europa de wereld het signaal dat het zichzelf buitenspel zet.

De Europese wapenindustrie zal moeten bepalen of men samen met Amerika producten wil ontwikkelen. Dit speelt vooral voor Britse ondernemingen als BAE Systems. Het Amerikaanse Congres ratificeerde onlangs een verdrag met Groot-Brittannië dat de wapenhandel tussen beide landen moet vergemakkelijken, maar in werkelijkheid blijft de VS zijn kroonjuweeltechnologieën beschermen die worden toepast in Britse en Europese wapenfabrieken. Dat is zorgelijk, want Europese firma’s willen zich niet beperken tot het leveren van basismateriaal aan de VS. Hoe langer dit duurt, hoe meer deze firma’s hun technologische troeven zullen willen behouden. En het zet Franse en Britse firma’s extra aan om samen te werken. Zo tekenden het Britse BAE en het Franse Dassault een nieuw akkoord voor de gezamenlijke ontwikkeling van onbemande luchtbewakings- en gevechtssystemen, drones in het Angelsaksisch jargon. Het zal nog wel enige tijd duren voor deze systemen operationeel zijn, maar door op het gebied van research en technologie samen te werken maken deze firma’s zich minder afhankelijk van Amerikaanse producten en prijsbepaling.

Ook in Rusland nuanceert men de euforie van Rasmussen. RT, de Russiche Engelstalige TV-zender, citeert in een artikel [6] op zijn website Aleksandr Nikitin, directeur van het Centrum voor Euro-Atlantische Studies aan de Universiteit van Moskou, die over het raketschild zegt dat de operationele besluitvorming van dat schild op politiek niveau en gezamenlijk moet plaatsvinden. Opnieuw een commentaar van een toekomstige partner die een volwaardige rol claimt. In een ander artikel [7] vraagt RT zich af of alle mooie verklaringen na de top in Lissabon “meer dan woorden” zijn. De top mag dan een “dramatische stap vooruit zijn in de Rusland-NAVO relatie, de gouden beloftes van de NAVO zijn niet in steen geëtst. Dat kan onderweg tot heel wat misverstanden leiden. Zonder gelijkwaardig partnerschap in de ontwikkeling en het onderhoud van dit gesofisticeerde systeem kan Rusland dat alleen maar als een potentiële bedreiging van zijn nationale veiligheid zien en dienovereenkomstig handelen.”

Het artikel citeert Medvedev als volgt: ”Rusland neemt alleen deel ... op basis van partnerschap en gelijkwaardigheid.” Voor de president moet het systeem universeel zijn en niet de belangen van slechts enkele landen dienen. Juni volgend jaar volgt verder NAVO-Rusland beraad, maar Rusland heeft al laten weten [8] dat het een verdeling in sectoren wil, waarin elke deelnemer instaat voor het onderscheppen van vijandelijke raketten. Dat zou betekenen dat Rusland voor het hele Europese NAVO-gebied raketten uit het Midden Oosten [en China] onschadelijk maakt, waarmee het een machtspositie verwerft. De NAVO heeft het Russische voorstel dan ook al afgewezen. Deze ontwikkeling toont aan dat een samenwerking met Rusland nog niet verworven is. Rusland blijft de VS en Europa wantrouwen. RT voorziet problemen voor de ratificatie van het START-verdrag in het Amerikaanse Congres en wijst erop dat dezer dagen de echte Koude Oorlog niet gaat tussen de NAVO en het Warschaupact, maar tussen Democraten en Republikeinen in Washington. Dat START en het raketschild aan elkaar gekoppeld zijn leidt RT ook af uit de waarschuwing van de Russische president dat wijziging van het bestaande nucleaire evenwicht door de invoering van het systeem leidt tot een wapenwedloop.

[1] zie “Willy Claes over NAVO 3.0: VS hebben NAVO voor kar gespannen” van Annick Joossen in Metro van 22 november 2010
[2] Charles A. Kupchan: “Domestic Politics and NATO's 'Sensible' Summit”
[3] Laura Rozen: “START clears one more hurdle”
[4] Wikipedia: "START I"
[5] James Blitz en Daniel Dombey: “Uncertain destination of Atlantic journey”
[6] RT: “NATO and Russia to share missile defense responsibilities”
[7] Robert Bridge: “Breaking the “cold spell” in Russia-NATO relations”
[8] Stephen Blank: "Missiles and Missile Defenses in Europe Highlight Limits of East-West Rapprochement"

Dit artikel maakt deel uit van een serie van vijf:
maandag 6 december 2010: De NAVO-top in Lissabon
maandag 13 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 1: instemmende reacties
maandag 20 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 2: kritische kanttekeningen
zondag 26 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 3: regelrechte afwijzing
zaterdag 1 januari 2011: NAVO 3.0 en de machtsverhoudingen in de wereld