De betekenis van de NAVO-top in Lissabon

Deel 3: regelrechte afwijzing

De relatie tussen West-Europa en de VS is gecompliceerder dan ooit. [1] Het wantrouwen neemt toe, de VS aanvaardt niet dat de Europese bondgenoten niet langer de volgzame satelliet spelen en ageren tegen de imperialistische Amerikaanse oorlogen. Europa, dat komaf heeft gemaakt met de Obama manie, doorziet Amerika. Het weet dat Amerika pas aan de Europese oorlog tegen Nazi-Duitsland deelnam toen Hitler 11 december 1941 de VS de oorlog verklaarde, na achttien maanden strijd. Vooral de Britten beseffen dat, een van de redenen voor de toenemende druk voor terugtrekking uit Afghanistan. In Amerika denkt men dat de VS onmiddellijk klaar stond. Maar Amerika leverde slechts oorlogsgoederen, in ruil voor Britse overzeese gebiedsdelen, bases en deviezen. Na de overwinning schold het de Britse schuld niet kwijt. Tot 2006 werd deze afgelost. Een korting voor de Britse troepen in Irak en Afghanistan kon er niet af. De Britten blijven de VS trouw, maar Nederland is vertrokken en andere bondgenoten zien geen heil meer in deze oorlog. De strijd tegen radicale Moslims verdeelt de Alliantie, wat niet overal wordt begrepen. Nu de VS zijn leger versterkt en de bondgenoten de maat neemt stelt men zich vragen over het nut van de Alliantie als de Europeanen niet investeren in het algemeen belang, over bondgenoten met een kleine strijdkracht en gering geopolitiek gewicht. Maar de Amerikanen hebben het mis: de VS kiest zelf voor oorlogvoeren, waar Europa niet langer in gelooft.

Al voor de NAVO-top stelde Harvard professor Stephen Walt zich vragen [2] over de relevantie van de Alliantie. Een werelddeel dat geen buitenlandse invasie moet duchten wordt geen enthousiaste partner voor opbouwavonturen, noch voor een coalitie tegen het opkomende China. De Europese NAVO-leden dragen veel minder bij dan de VS en slagen er niet in hun defensie-uitgaven te vertalen in effectieve slagkracht. Nu ze drastisch moeten korten op defensie zal Europa nog minder kunnen bijdragen aan verre missies. Het Afghaanse avontuur blijft doorwegen op de solidariteit en ook het Europese publiek vraagt steeds luider waarom de VS hun land daar al meer dan tien jaar in het moeras laat zitten. De NAVO neemt zo’n missie niet snel opnieuw op zich. Europa is stabiel, democratisch en dankzij de EU gepacificeerd. Welke taken moet de NAVO dan nog uitvoeren? Een complicerende factor is Turkije, dat sinds kort een eigen diplomatieke koers volgt. Turkije ligt steeds vaker overhoop met Washington over het Israel-Palestina conflict, wat alleen maar tot meer negatieve reacties in het Congres kan leiden. Omdat Turkije na de VS het grootste militaire apparaat van de NAVO heeft en de Alliantie grotendeels op basis van consensus werkt kan onenigheid verlammend werken.

Voor Stephen Walt ziet de toekomst van de NAVO er niet rooskleurig uit. Akkoord, de Alliantie heeft eerdere crises doorstaan. Maar die deden zich meestal voor tijdens de Koude Oorlog, toen de geschillen binnen de perken moesten blijven. Geen staatshoofd zal het verdwijnen van het symbool bij uitstek van de trans-Atlantische solidariteit voor zijn rekening willen nemen. En ook de bureaucraten en Atlantofielen zullen de NAVO verdedigen, net als de elites op Buitenlandse Zaken. De NAVO zal geen leden verliezen of zichzelf opheffen, maar wel aan relevantie inboeten. Terugkijkend mag men respect hebben voor de veerkracht van de NAVO. De Alliantie bracht de Kosovo oorlog tot een goed einde en riep na 9/11 voor het eerst zelfs Artikel 5 in. Maar de bescheiden bijdrage van de NAVO-leden aan Afghanistan was voor hen een grote inspanning die waarschijnlijk niet wordt herhaald. Deze erosie van de mondiale veiligheidsarchitectuur is van weinig betekenis.

De Britse politicoloog Paul Rogers spreekt [3] over een oorlog zonder einde. De NAVO zegt dat Generaal Petraeus de kansen doet keren, maar een recent rapport van het Pentagon schets een heel ander beeld: “de tegenstander is veerkrachtig.” Eén ding is zeker: de Amerikaanse legerleiding wil kost wat kost een overwinning en voert het geweld maximaal op. Nieuw is het stelselmatig vernietigen van gebouwen die strijders kunnen huisvesten. Men ziet dat vooral in Kandahar, waar terugtrekkende Talibanstrijders achtergelaten gebouwen van springstof voorzien, die de Amerikanen dan vernietigen, samen met andere in aanmerking komende gebouwen. Sinds september zijn officieel 174 gebouwen vernietigd, maar plaatselijke bronnen spreken over vele honderden of zelfs duizenden. Intussen wordt gebouwd aan gigantische Amerikaanse legerbases, een investering van vele honderden miljoenen dollars. De Amerikaanse ambassade in Kabul, die 1.100 man personeel moet huisvesten, wordt voor $511 miljoen verbouwd tot de grootste ter wereld. En er is $279 miljoen uitgetrokken voor consulaten in Mazar-i-Sharif en Herat. De VS is kennelijk [4] van plan samen met de bondgenoten de oorlog voor onbepaalde tijd voort te zetten. Een beslissing die ingaat tegen de wil van de bevolking in de landen die troepen leveren. Uit imperialistische motieven sluiten regeringen in Europa, Canada en Australië zich aan bij de Amerikaanse elite om van Afghanistan een de-facto Amerikaanse kolonie in Centraal-Azië te maken.

Sinds de VS in Pakistan in een groter gebied militair mag optreden zijn de aanvallen met drones verdubbeld. In Islamabad komt een gigantische ambassade met eigen vliegveld, een investering van $730 miljoen. “De Amerikanen willen de antiterreuracties zelf ter hand nemen en deze uitbreiden naar de steden. Ze willen de rol van het Pakistaanse leger terugdringen en rechtstreeks optreden tegen de opstandelingen”, aldus een Pakistaanse veiligheidsofficial. Dit zijn allemaal tekenen van een verscherping van de oorlog. De Petraeus-factie in de legerleiding kiest duidelijk voor het opvoeren van de agressie, wat haaks staat op de boodschap van de NAVO-top dat de oorlog over zijn hoogtepunt is. Maar niet de boodschap, het beleid bepaalt wat er op het terrein gebeurt. Binnen een jaar ontsloeg Obama twee van Petraeus’ voorgangers, waarmee diens positie vrijwel onaantastbaar is. Volgens analisten vergt succes tegen een hardnekkige tegenstander 80% diplomatie en 20% militair optreden. In Afghanistan lijken de verhoudingen omgekeerd. Wat Barack Obama of andere Westerse leiders ook beweren, de militairen hebben het voor het zeggen. We mogen ons dus voorbereiden op een lange oorlog.

De Groene Amsterdammer tenslotte trekt de zoveelste “historische” NAVO-top in het belachelijke. Het blad vergelijkt [5] de uitkomst met die van de vorige tops in Riga, Noordwijk en Boekarest en ziet niets nieuws onder de zon. Ook daar riep men om het hardst dat het ging om terrorisme en om stabiliteit in Afghanistan en dat het bestaansrecht van de NAVO op het spel stond. Het blad stelt onomwonden dat in het Westen vrijwel niemand het debacle onder ogen durft te zien en voorziet het écht historische nieuws op de volgende NAVO-top, “waar de Alliantie zich zal moeten buigen over haar eerste nederlaag in de geschiedenis.”

[1] William Pfaff: “The Decolonization of Europe”
[2] Stephen M. Walt: “Is NATO irrelevant”?
[3] Paul Rogers: “The road to endless war”
[4] James Coga: “US, NATO commit to indefinite occupation of Afghanistan”
[5] Joeri Boom: “Weer een historische Navo-top”

Dit artikel maakt deel uit van een serie van vijf:
maandag 6 december 2010: De NAVO-top in Lissabon
maandag 13 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 1: instemmende reacties
maandag 20 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 2: kritische kanttekeningen
zondag 26 december 2010: De betekenis van de NAVO-top in Lissabon Deel 3: regelrechte afwijzing
zaterdag 1 januari 2011: NAVO 3.0 en de machtsverhoudingen in de wereld